Prawo Karne

Kiedy następuje przedawnienie karalności?

Instytucja przedawnienia w polskim kodeksie karnym odnosi się do dwóch aspektów: przedawnienia karalności oraz przedawnienia wykonania kary. Zarówno bowiem możliwość pociągnięcia sprawcy przestępstwa do odpowiedzialności karnej, jak i wykonania kary już orzeczonej nie są nieograniczone w czasie.

Przedawnienie karalności oznacza, iż dany czyn, co prawda, nadal pozostaje przestępstwem, jednak jego karalność ustaje z upływem przewidzianego w ustawie terminu. Oznacza to, że po jego upływie sprawca nie może odpowiadać karnie za jego popełnienie. Przedawnienie karalności uniemożliwia wszczęcie postępowania karnego za dany czyn oraz pociąga za sobą konieczność umorzenia postępowania już wszczętego. Jeśli natomiast okoliczność ta zostanie stwierdzona w toku postępowania sądowego, sąd zobowiązany jest do uniewinnienia oskarżonego.

Przedawnienie wykonania kary oznacza natomiast, że po upływie wskazanych w ustawie terminów, które upłynęły od uprawomocnienia się wyroku skazującego, niemożliwe jest wykonanie orzeczonej względem skazanego kary.

Terminy przedawnienia karalności przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego

Obowiązujący kodeks karny w art. 101 wyróżnia kilka terminów, po upływie których następuje ustanie karalności poszczególnych przestępstw. Czas trwania okresu przedawnienia zależny jest od wagi przestępstwa.

W odniesieniu do przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego, najkrótszym przewidywanym przez ustawę terminem przedawnienia karalności jest 5 lat. Dotyczy on występków zagrożonych karą pozbawienia wolności w wymiarze nieprzekraczającym 3 lat. Gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata, karalność takiego przestępstwa ustaje z upływem 5 lat. Gdy natomiast czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat, karalność przestępstwa ustaje, jeśli od jego popełnienia upłynęło z 10 lat.

Najsurowsze warunki ustawodawca przewidział dla zbrodni. Jeśli czyn stanowi zbrodnię zabójstwa, przedawnienie karalności następuje dopiero wówczas, gdy od jego popełnienia upłynęło 30 lat. Gdy czyn stanowi inną zbrodnię, termin ten ulega skróceniu do 20 lat.

Bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się wraz z popełnieniem danego przestępstwa, a jeśli ustawa wskazuje, że dokonanie przestępstwa zależy od nastąpienia określonego skutku, bieg przedawnienia rozpoczyna się od czasu, gdy skutek nastąpił.

Terminy przedawnienia karalności przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego

Odmienne warunki ustawodawca przewidział dla przestępstw prywatnoskargowych. Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od dnia, w którym pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, jednak nie później niż wraz z upływem trzech lat od czasu jego popełnienia.

Przedawnienie przestępstwa na szkodę małoletniego

Ustawodawca jako odrębną grupę przestępstw, podlegającym odmiennym regulacjom w zakresie terminu przedawnienia, wyróżnił niektóre przestępstwa na szkodę małoletnich. W przypadku przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu, zagrożonych karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat oraz przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości (tj. przestępstw stypizowanych w rozdziale XXV Kodeksu karnego) popełnionych na szkodę małoletniego, karalność przestępstwa ustaje nie wcześniej niż po ukończeniu przez małoletniego pokrzywdzonego 30. roku życia.

Przedawnienie karalności a wszczęcie postępowania karnego

Należy pamiętać, że wskazane powyżej terminy przedawnienia karalności dotyczą sytuacji, w których nie doszło do zainicjowania postępowania karnego. Jeśli w tym czasie wszczęto postępowanie karne, do wskazanych terminów należy doliczyć 10 lat w odniesieniu do przestępstw publicznoskargowych oraz 5 lat w odniesieniu do przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego.

Przykładowo, jeśli czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności w maksymalnym wymiarze 5 lat i w czasie trwania biegu terminu przedawnienia wszczęto postępowanie karne, jego karalność ustanie dopiero wraz z upływem 20 lat od jego popełnienia.

Wskazać przy tym należy, że ustawa przewiduje również instytucję zawieszenia biegu przedawnienia. Zgodnie z art. 104 Kodeksu karnego przedawnienie nie biegnie w sytuacji, w której zgodnie z przepisami ustawy niemożliwe jest wszczęcie lub dalsze prowadzenie postępowania karnego. Powyższe dotyczy zarówno przestępstw z oskarżenia publicznego, jak i przestępstw z oskarżenia prywatnego, jednak nie dotyczy sytuacji, w której nie złożono wniosku o ściganie lub oskarżenia prywatnego.

Przedawnienie wykonania kary

Pojęcie przedawnienia kodeks karny odnosi również do możliwości wykonania kary już orzeczonej prawomocnym wyrokiem. W tym przypadku termin przedawnienia, podobnie jak w przypadku przedawnienia karalności, również uzależniony jest od wagi przestępstwa.

W razie skazania na karę pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat, przedawnienie jej wykonania następuje, gdy od wyroku skazującego upłynęło 30 lat. W razie skazania na karę pozbawienia wolności w wymiarze krótszym niż 5 lat, przedawnienie wykonania kary następuje wraz z upływem 15 lat. W razie skazania na inną karę, przedawnienie jej wykonania następuje, gdy od wyroku skazującego upłynęło 10 lat.

Wyłączenie przedawnienia

Zgodnie z art. 105 Kodeksu karnego, przepisów określających termin przedawnienia karalności nie stosuje się do przestępstw wojennych, zbrodni przeciwko pokojowi oraz zbrodni przeciwko ludzkości, a także przestępstw zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności łączonego ze szczególnym udręczeniem, popełnionych przez funkcjonariusza publicznego w związku z wykonywaniem przez niego obowiązków służbowych. Oznacza to, że karalność wymienionych wyżej przestępstw nie ulega przedawnieniu, a zatem sprawcy mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności karnej niezależnie od tego, ile czasu upłynęło od ich popełnienia.

Do wskazanych przestępstw nie mają zastosowania również przepisy odnoszące się do przedawnienia wykonania kary, co oznacza, iż możliwe jest jej wykonanie niezależnie od terminu, jaki upłynął od uprawomocnienia się wyroku skazującego.