Prawo Medyczne

Zgoda Pacjenta na zabieg – o czym warto pamiętać 

Lekarz udzielający Pacjentowi świadczenia medycznego, zobowiązany jest do respektowania praw Pacjenta, podczas samego zabiegu, przed jego rozpoczęciem i po jego zakończeniu. Jednym z niezwykle istotnych uprawnień Pacjenta jest prawo do zgody na zabieg. Prawo to należy rozumieć jako prawo do udzielenia świadomej zgody. Pacjent ma prawo do wyrażenia zgody, a także odwołania zgody.

Czytając dalej dowiesz się w jakiej formie Pacjent powinien wyrazić zgodę na zabieg, a także kiedy będzie ona skuteczna. Znajdziesz także informacje, o tym dlaczego warto zadbać o ten aspekt udzielania świadczeń zdrowotnych. 

W jaki sposób Pacjent powinien udzielić zgody na zabieg – udzielenie świadomej zgody Pacjenta na zabieg

Przede wszystkim w sposób niebudzący wątpliwości, że takiej zgody udziela.

Forma oświadczenia woli, w jakiej pacjent powinien udzielić zgody na zabieg, zależy przede wszystkim od rodzaju planowanego zabiegu medycznego.

W większości wypadków, przepisy prawa nie wymagają szczególnej formy zgody na zabieg. Prawna skuteczność oświadczenia woli Pacjenta, warunkowana jest raczej od informowania Pacjenta m.in. o tym jakie jest ryzyko zabiegu.

Dopuszcza się sytuacje, w których zgoda udzielana jest ustnie lub nawet w sposób dorozumiany, jeżeli pacjent wystarczająco wyraźnie manifestuje swoją zgodę na zabieg. W wypadku małoletnich, zgodę na zabieg wyraża przedstawiciel ustawowy pacjenta.

Wymóg pisemnej zgody pacjenta, dotyczy zabiegów operacyjnych lub wiążących się z ingerencją w organizm. Taki wymóg przewidziano także dla metod leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta. Nieuzyskanie zgody na piśmie nie powoduje nieważności takiej zgody (oświadczenie woli jest skuteczne). Jednak w razie ewentualnego sporu nie będzie dopuszczalny dowód z zeznań świadków oraz przesłuchania stron na fakt udzielenia tej zgody.

Niezależnie jednak od formy zgody, kluczowym jest aby odbierać zgodę z poszanowaniem prawa pacjenta do udzielenia świadomej zgody, dla której istotna jest informacja lekarza.   

Kiedy zgoda pacjenta nie będzie wymagana – zabieg bez zgody

W niektórych wypadkach zniesione jest wymaganie zgody Pacjenta. Przykładem może być sytuacja, gdy Pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym.

Nie jest to jedyny wyjątek od wymogu uzyskania zgody pacjenta na zabieg, ale jeden z najczęściej spotykanych w stomatologii. 

Informowanie Pacjenta w związku z uzyskaniem zgody na zabieg

Przepisy pozwalają na pewną swobodę w zakresie formy udzielenia zgody na zabieg. Jednak nie w każdym wypadku udzielona przez Pacjenta zgoda będzie skuteczna.

Wymogiem skuteczności udzielonej zgody jest, aby zgoda była świadoma, a Pacjent wyraził ją po uzyskaniu wyczerpujących oraz zrozumiałych informacji, o stanie zdrowia Pacjenta. Zakres wymaganej informacji szczegółowo opisano w art. 31 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty.

O czym lekarz powinien poinformować Pacjenta?

Obowiązek lekarza dotyczy uświadamiania pacjenta o ryzyku związanym z zabiegiem, możliwości wystąpienia typowych powikłań czy komplikacji. Jednocześnie podkreśla się, że udzielone pacjentowi informacje, powinny być konkretne i szczegółowe. Warto pamiętać, że ogólnikowa informacja powodować będzie, iż zgoda nie będzie należycie objaśniona i nie wywoła skutków prawnych. W konsekwencji lekarz będzie udzielał świadczenia de facto bez zgody Pacjenta.

Zakres udzielanych wyjaśnień zależy od tego, czego rozsądna osoba, w sytuacji pacjenta potrzebuje dowiedzieć się, aby podjąć świadomą decyzję.

Skuteczna zgoda na zabieg leczniczy wymaga należytego poinformowania Pacjenta, w przeciwnym razie narażamy się na nieważność zgody Pacjenta. Konsekwencją takiej sytuacji będzie działanie bez zgody.

Najczęstsze błędy związane z uzyskaniem zgody Pacjenta na zabieg

Najbardziej popularnym błędem jest brak rozmowy z Pacjentem i należytego wyjaśnienia planowanego zabiegu oraz możliwych powikłań. Często spotykam „procedurę zgody na zabieg” ograniczającą się do wręczenia pacjentowi formularza zgody na zabieg, który podpisywany jest przez Pacjenta. W takim wypadku uznać należy, iż udzielona przez Pacjenta zgoda nie była należycie objaśniona. Nawet w wypadku prawidłowych formularzy zgody na zabieg (lakoniczność to kolejny z częstych błędów) nie powinniśmy ograniczać się wyłącznie do jego wręczenia pacjentowi.

Pisemna zgoda Pacjenta ma ten plus, że jest łatwa do udowodnienia. Jednak sens poinformowania Pacjenta, sprowadza się do tego, aby zrozumiał udzielane mu informacje, a przynajmniej miał taką możliwość. I właśnie takiemu dopasowaniu, nie tyle zakresu, co treści i formy przekazu, służy rozmowa lekarza z Pacjentem.

Konsekwencje skutecznej zgody

Innym błędem jest niewymienienie możliwych powikłań związanych z zabiegiem. Tutaj należy dokonać rozróżnienia na błędy medyczne (za które odpowiedzialności nie wyłączymy) od normalnego ryzyka medycznego polegającego na tym, że nawet przy postepowaniu zgodnie ze sztuką mogą powstać negatywne konsekwencje dla zdrowia Pacjenta. W wypadku prawidłowej zgody, Pacjent przyjmuje to ryzyko na siebie. Znaczenie zgody Pacjenta jest zatem niebagatelne.

Prawna skuteczność zgody pacjenta będzie wadliwa, gdy nie obejmował on swoją wiedzą i zgodą leczenia, które może powodować powikłanie X. 

Najszerzej powinniśmy opisać możliwe powikłania w wypadku zabiegów, przeprowadzanych głównie dla celów estetycznych.

Konsekwencje nieprawidłowego uzyskania zgody na zabieg – czyli dlaczego warto się postarać

Działanie bez zgody pacjenta, nawet jeżeli podejmujemy je w celu leczniczym i wykonujemy lege artis, będzie bezprawne i naruszymy prawa pacjenta.

Naruszając prawa pacjenta do uzyskania przez niego należytej informacji, może dojść do naruszenia dóbr osobistych pacjenta. Pacjent ma prawo do zgody na zabieg. W takiej sytuacji Pacjent ma prawo do wykorzystania instytucji służących ochronie dóbr osobistych.

Orzecznictwo wprost podnosi, że: „Lekarz odpowiada nie tylko za winę w samym procesie leczenia, lecz także za każdą winę nie dotyczącą techniki medycznej, a więc i za niedoinformowanie pacjenta o ryzyku i skutkach zabiegu. Samo zaś uzyskanie formalnej zgody pacjenta bez poinformowania go o ryzyku i skutkach zabiegu powoduje, że jest to zgoda „nieobjaśniona” i jako taka jest wadliwa, wskutek czego lekarz działa bez zgody i naraża się na odpowiedzialność cywilną za szkodę wyrządzoną pacjentowi, nawet gdy postępuje zgodnie z zasadami sztuki lekarskiej”

Przykładem jest sprawa, w której Sąd zasądził zadośćuczynienie na rzecz pacjentki, której lekarz nie poinformował należycie o możliwości wystąpienia powikłań. Sam zabieg przeprowadzono prawidłowo, a powikłania, które wystąpiły były typowe dla danego zabiegu. Jednak sąd uznał, że poprzez brak informacji o możliwych powikłaniach, odebrano prawo do podjęcia autonomicznej decyzji, naruszając tym samym prawa pacjenta.

Dlaczego skuteczna zgoda Pacjenta na zabieg medyczny, ma aż takie znaczenie?

Obowiązki spoczywające na lekarzu w związku z uzyskaniem zgody pacjenta na zabieg, nie są niczym nowym. Regulacje te obowiązują od wielu lat. Jednak w ostatnich latach zaobserwować można zmiany zarówno w świadomości pacjentów, jak również podejściu sądów do omawianej tematyki.

Pacjenci są coraz bardziej świadomi swoich praw i coraz odważniej dochodzą ich na drodze sądowej. Zaobserwować można rosnącą ilość procesów związanych z szeroko rozumianymi prawami Pacjenta czy też związanych z wykonanym leczeniem. Czytelnicy mający kontakt z Pacjentami, najpewniej już zaobserwowali rosnącą ilość tzw. „pacjentów roszczeniowych”. Nie zapowiada się, aby ten trend uległ odwróceniu.

Nie tylko sami pacjenci są coraz bardziej aktywni. W znaczący sposób wzrosła także aktywność Rzecznika Praw Pacjenta, który aktywnie korzysta ze swoich uprawnień. Przypomnieć należy, iż RPP może wytaczać powództwa na rzecz Pacjentów oraz przyłączać się do już toczących się postępowań cywilnych.

Ciekawostka: w 2019 r. Rzecznik podjął ponad dwa razy więcej nowych spraw sądowych niż w roku poprzednim.

Zmieniła się także optyka sądów. Jeszcze kilkanaście lat temu przyjmowano, że w stomatologii, nie spotyka się wyrażania w formie pisemnej zgody przez Pacjenta na zabieg.

Natomiast nowsze orzecznictwo, pisemną zgodę na leczenie stomatologiczne uznaje w zasadzie za standard.

Zmienia się także skutek uwzględnienia roszczenia pacjenta. Podnosi się poziom życia w Polsce, a w związku z tym rosną kwoty zasądzanych zadośćuczynień. Podobnie ma się kwestia zadośćuczynień za zabieg leczniczy stanowiący działanie bez zgody pacjenta. Znaczenie zgody Pacjenta jest zatem niebagatelne.