Generalną zasadą jest wymóg uzyskania zgody pacjenta na udzielenie mu świadczenia zdrowotnego i to przed jego udzieleniem. W rozmowach z lekarzami, widać już dużą świadomość prawną w tej kwestii, a to bardzo ważne dla bezpieczeństwa prowadzonej praktyki. Osoby wykonujące zawody medyczne, na ogół wiedzą również, że od tej zasady (jak od niemal każdej) są wyjątki.
Czytając dalej dowiesz się, czy możliwe jest wykonanie zabiegu bez zgody pacjenta, w jakich sytuacjach lekarz uprawniony jest do takiego działania. Dowiesz się także, czy lekarz może wykonać zabieg, gdy pacjent mówi – nie.
Zasadą jest zgoda pacjenta na zabieg
Pacjent powinien wyrazić zgodę na zabieg i to przed jego wykonaniem. To już ugruntowana w prawie i orzecznictwie reguła, która coraz lepiej ma się również w praktyce. Jak to zazwyczaj bywa, schody pojawiają się, gdy wchodzimy w szczegóły. Przykładem może być odwieczny dylemat, dotyczący tego o jakich powikłaniach należy pacjenta poinformować przed odebraniem zgody na leczenie, aby była ona prawnie skuteczna.
Jeżeli szukasz informacji dotyczących zgody pacjenta na zabieg, znajdziesz je w jednym z niedawnych wpisów na blogu Kancelarii.
Zabieg bez zgody pacjenta – wyjątek od reguły
Dla osób wykonujących zawody medyczne nie będzie wielkim zaskoczeniem, że w pewnych warunkach możliwe jest wykonanie zabiegu bez zgody pacjenta. Jest to jednak wyjątek od reguły, który ma miejsce jedynie w ściśle określonych sytuacjach.
Przepisy ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, pozwalają na udzielenie świadczenia zdrowotnego, w sytuacji gdy:
pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej
oraz
ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może on wyrazić zgody i nie ma możliwości uzyskania zgody opiekuna (przedstawiciela ustawowego np. rodzica lub opiekuna faktycznego).
Warto zapamiętać, że obydwie przesłanki muszą być spełnione łącznie. Oznacza to, że nie wystarcza sama nagłość sytuacji lub wyłącznie brak możliwości wyrażenia zgody przez pacjenta.
Konieczność niezwłocznej pomocy lekarskiej
Zdając się na intuicję, stwierdzenie, iż „pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej” kojarzyć się będzie z sytuacjami zagrożenia życia, czyli takimi, gdy niepodjęcie czynności medycznych stwarza bezpośrednie zagrożenie dla życia pacjenta. Jest to w pełni poprawne rozumienie tej przesłanki, ale omawiana furtka, nie wymaga aż tak drastycznych sytuacji. Przyjmuje się, że potrzeba jest niezwłoczna, jeżeli zwłoka istotnie komplikowałaby dalsze leczenie, np. wydłużając jego czas.
Brak zgody pacjenta
W zasadzie nie budzi większych wątpliwości, iż chodzi tu o sytuację, w której pacjent nie ma możliwości wyrażenia zgody na leczenie w danej chwili np. z powodu utraty przytomności. Oczywistym jest, że jeżeli pacjent jest nieprzytomny, to nie jest w stanie zająć żadnego stanowiska w przedmiocie proponowanego mu leczenia. W takiej sytuacji, jeżeli lekarz uznaje, że wymagana jest niezwłoczna pomoc, uprawniony jest do jej udzielenia.
Na powyższym przykładzie najlepiej widać konieczność łącznego spełnienia obydwu przesłanek. Nie wystarczałoby bowiem wyłącznie, gdyby pacjent był nieprzytomny, a badanie, którego zgoda miałaby dotyczyć nie byłoby pilne.
Wyrażenie zgody przez pacjenta pod wpływem alkoholu
Sytuacja wymaga tu dokładniejszej analizy. Taki pacjent jest w stanie wyartykułować swoje stanowisko i co do zasady ma ono moc prawną, tj. jest wiążące dla lekarza. Tutaj w grę wchodzą jednak ogólne reguły prawne oraz szczegółowa regulacja dotycząca zgody pacjenta.
Podchodząc do zagadnienia cywilistycznie, zgoda na zabieg jest oświadczeniem woli („zgadzam się/nie wyrażam zgody”, „chcę/nie chcę” itd.). Zatem żeby było ono skuteczne, osoba, która takie oświadczenie składa (pacjent wyrażający zgodę na zabieg) nie może znajdować się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.
W dużym uproszczeniu, jeżeli pacjent jest wyraźnie nietrzeźwy, mówi niewyraźnie, niespójnie, można przyjąć, iż jest to stan wyłączający możliwość świadomego decydowania. W konsekwencji taki pacjent nie jest w stanie udzielić zgody na leczenie.
Należy jednak pamiętać, że dla udzielenia świadczenia zdrowotnego, wymagana jest zgoda należycie uświadomiona. A wymaga to większego rozeznania od pacjenta niż w wypadku innego oświadczenia woli. Używając pewnego skrótu myślowego, im bardziej skomplikowana materia oświadczenia woli (zgody na zabieg) tym mniejsza tolerancja dla spożytego alkoholu.
O czym jeszcze warto pamiętać?
Dla własnego bezpieczeństwa prawnego, lekarz udzielający świadczenia bez uzyskania zgody pacjenta, powinien uprzednio skonsultować się z drugim lekarzem.
Ustawa o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, wymaga także, żeby odnotować w dokumentacji medycznej okoliczności podjęcia przez lekarza decyzji o udzieleniu świadczenia zdrowotnego oraz informacje dotyczące konsultacji z drugim lekarzem.
W wypadku operacji, metod leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, obowiązują inne (surowsze) przesłanki udzielenia takiego świadczenia bez zgody pacjenta.
Brak zgody to nie to samo co sprzeciw
W sytuacji, gdy pacjent jest uprawniony do udzielenia zgody (jest pełnoletni i nie jest ubezwłasnowolniony całkowicie) oraz znajduje się w stanie, w którym ma możliwość wyrażenia własnego zdania, sprzeciw pacjenta uniemożliwia udzielenie przez lekarza danego świadczenia zdrowotnego. Kontrowersje dotyczą kwestii sprzeciwu pacjenta wobec czynności ratujących życie, a także tzw. „testamentów życia”.
Więcej informacji dotyczących sprzeciwu pacjenta wobec czynności ratujących życie, a także oświadczeń typu DNR, pojawi się w kolejnych wpisach na blogu.